लहरे तरकारी बालीको फल  कुहाउने औंसा पार्ने झिंगाको चिनारी, आनीबानी र व्यवस्थापन

कीराको परिचय: तरकारी बालीमा लाग्ने बिभिन्न प्रकारका कीराहरु मध्ये फलमा औसा पार्ने झिंगा एक मुख्य समस्याको रुपमा रहेको छ । नेपालमा पाइने १६ प्रजातिका हानिकारक फल कुहाउने औंसा पार्ने झिंगाहरु मध्ये केहि प्रजातिहरु लहरे तरकारी बाली वरिपरि घुमिरहेको देख्न सकिन्छ । यिनिहरु मध्ये सिन्धुली जिल्लाको कमलामाई नगरपालिका ४ खट्टारमा गरिएको एक अध्ययन अनुसार दुई ओटा प्रजातिहरु ब्याक्ट्रोसेरा कुकरविटी (Bactrocera cucurbitae)ब्याक्ट्रोसेरा टाउ (Bactrocera tau) ले मात्र लहरे तरकारी बालीको फलमा संक्रमण गरेको पाईयो । हाल यि प्रजातिलाई कीट बैज्ञानिकहरुले ज्युगोडाकस कुकरविटी (Zeugodacus cucurbitae) र ज्युगोडाकस टाउ (Zeugodacus tau) भनेर नामाकरण गरेको पाईन्छ । अन्य प्रजातिका झिंगाहरु लहरे तरकारीको खेतीबारीमा भेटिएको भएतापनि लहरे तरकारी बालीको फलहरुमा संक्रमित गरेको पाईएन ।

कीराको जीवनचक्र: फलहरुमा औंसा पार्ने झिंगाको पोथीले बढ्दै गरेका कलिला फलहरुमा अण्डा पार्दछन् । पोथी झिंगाले अण्डा पारेको फलको बोक्रामा चोप निस्किएको दाग जस्तो देखा पर्छ । पछि फल बाङ्गिन सक्दछन् । अण्डावाट १ देखि ३ दिनमा औसा निस्कन्छन् । यी औसाहरु खन्चुवा प्रकृतिका हुन्छन् जसले फलको भित्री भाग / गुदी खान थाल्दछन् । औंसाले खान थालेपछि फल पहेंलिने, कुहिने र झर्ने हुन्छ । कीराको औंसा अवस्था ‍औषतमा १ हप्ताको हुन्छ । छिप्पिएका औसाहरु संक्रमित फलको बोक्रामा प्वाल पारि निस्कन्छन् र माटो मुनी गई अचल (प्युपा) अवस्थामा बस्दछन् । अध्ययनका अनुसार प्युपाबाट ९ देखि ११ दिनमा फेरी बयस्क झिंगा बनेको पाईयो । यसरी कीराको जीवनी अनुसार लहरे फल तरकारी बालीमा नोक्सानीको क्रमलाई जारी राख्दछन् । यसरी यस कीराबाट हुन सक्ने क्षति मौसम र लहरे तरकारी बालीको जात अनुसार ४० प्रतिशत देखि १०० प्रतिशत सम्म पाईएको थियो ।

व्यवस्थापन: सिन्धुली जिल्लाको कमलामाई नगरपालिकामा मोहिनी पासोबाट गरिएको अनुगमन र किसानहरुसंग गरिएको सर्वेक्षणवाट यस झिंगाको संख्या तथा क्षति वैशाखको पहिलो र दोस्रो हप्तामा उच्च रहेको पाईयो । तसर्थ यस समयमा सम्पुर्ण कृषकहरु चनाखो हुनुपर्छ र व्यवस्थापनका उपायहरु समयमै एकिकृत रुपमा अवलम्वन गर्नु पर्दछ । कमलामाई नगरपालिकाका कृषकहरुले संक्रमित फल तरकारी बालीको सरसफाई,  स्थानीय वनस्पतिहरु (निम, सुर्ति, तितेपाती, वनमारा आदि) बाट तयार गरिने झोल, क्यू ल्यूर पासो र रासायनिक विषादी जस्तैः मालाथियन ५० ई.सि. आदि विधिहरुको प्रयोग गर्ने गरेको पाईयो । तर अधिकांश कृषकले यि विधिहरुलाई गलत र अबैज्ञानिक तरिकाले प्रयोग गर्ने गरेको पाईयो । जस्तैः संक्रमित फलहरुलाई जथाभावी फाल्ने, क्यू ल्यूर पासोमा ल्यूरको पुर्नभरण नगर्ने आदि ।

केहि कृषकले औंसा सहितका संक्रमित फलहरु आफ्नो खेतबारी बाहेक अन्यको खेतवारी वा बाटोहरुमा जथाभावी फाल्ने गरेको पाईयो । यसो गर्दा संक्रमित फलभित्र रहेका औसाहरु सजिलै प्यूपा अवस्थामा प्रवेश गर्छन् र पुनः वयस्क बनि तरकारी वालीमा क्षति पुर्याउन सक्छन् । तसर्थ संक्रमित फलहरुको ब्यवस्थापन गर्दा त्यस भित्र भएका औसाहरु पुर्ण रुपमा नष्ट हुने विधिहरु जस्तैः हावा नछिर्ने गरि प्लाष्टिकको झोलामा बन्द गरि राखेर मार्ने वा कम्तिमा २०-३० सेन्टिमिटर गहिरो खाडलमा पुर्ने वा जलाउने वा गाईवस्तुलाई कुडो बनाई खुवाउने वा गोबरग्याँसमा हाल्ने वा पानीमा डुवाउने आदी गर्न सकिन्छ । जे जसरी हुन्छ झिंगाको ‍औंसा अवस्थालाई माटो मुनी प्यूपा / अचल अवस्थामा जान नदिनु बुद्धिमानी हुन्छ।

यस झिंगाको सफल व्यवस्थापनको लागि पोथी झिंगाहरुलाई फलहरुमा अण्डा पार्न बाट जेगाउनु पर्छ । यसको लागि झिंगाहरुलाई आकर्षण गर्ने वा विकर्षण गर्ने वा दुवै विधिहरु अपनाउन सकिन्छ । जैविक विषादीको रुपमा स्थानीय वनस्पतिहरु जस्तैः निम, सुर्ति, तितेपाती, वनमारा र गाईभैसीको गहुँत सहित तयार गरिएको झोल वा निमजन्य बिषादी छर्कन सकिन्छ । यस झोलले विकर्षणको काम गर्ने हुदा झिंगाहरु भाग्दछन् र फलहरुमा अण्डा पार्ने सम्भावना कम हुन्छ । त्यस्तै वयस्क भालेहरुलाई आकर्षित गरि मार्न क्यू ल्यूर पासोको प्रयोग गर्न सकिन्छ जसले गर्दा भाले र पोथी झिंगा बिच संसर्ग हुन सक्दैन । फलस्वरुप पोथी झिंगाले बतासे अण्डा पार्दछन् जसबाट औँसा निस्किदैनन् ।

तर कृषकहरुले यो विधि प्रयोग गरिरहेको भएता पनि यसको प्रभावकारितालाई कायम राख्न ध्यान दिएको पाइदैन् । क्यू ल्यूर पासो प्रयोग गर्दै जाँदा क्यू ल्यूर र मालाथियन ५० ई.सी. दुवैको भाले झिंगालाई आकर्षण गर्ने तथा मार्ने क्षमतामा ह्रास हुदै जाने हुदा निश्चित समयावधि पछि पुनर्भरण गर्नुपर्ने हुन्छ । क्यू ल्यूर र मालाथियन ५० ई.सी. लाई अर्धमासिक वा मासिक रुपमा पुनर्भरण गर्नु पर्ने हुन्छ जुन अधिकांश कृषकहरुले गरेको पाइदैन् । त्यस्तै पासोमा प्रयोग गरिने कपासमा क्यू ल्यूर र मालाथियन ५० ई.सी. को मात्रालाई पनि ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । ०.२५ मिलिलिटर क्यू ल्यूर र ०.५ मिलिलिटर मालाथियन ५० ई.सि. प्रति पासोमा प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

पासो तयार गर्दा एउटै कपासको टुक्रामा क्यू ल्यूर र मालाथियन नराखि छुट्टा छुट्टै राख्नु प्रभावकारी हुन्छ । पासोको संख्या अनुगमनको लागि भए १ ओटा र व्यवस्थापनको लागि भए ५-६ ओटा प्रति राेपनीका दरले राख्नु पर्दछ । यो भन्दा बढि मात्रा वा संख्या प्रयोग गरेमा आकर्षित भाले झिंगाको संख्यामा वृद्धि हुदैन तर कृषकको उत्पादन लागतमा भने वृद्धि हुन्छ । तसर्थ प्रत्येक कृषकले क्यू ल्यूर पासोको प्रयोग गर्दा क्यू ल्यूरको मात्रा र पुनर्भरण गर्ने कुरामा विषेश ध्यान दिनुपर्छ ।

यसका साथै झिंगा व्यवस्थापनका लागि प्रोटिन बेट स्पोट एप्लिकेसनको बिधि अनुसार छर्न सकिन्छ ।रासायनिक कीटनाशक बिषादीलाई पनि यस झिंगा व्यवस्थापनको अन्तिम विकल्पको रुपमा प्रयोग गर्नुपर्छ । सुरक्षित बिषादी जस्तै:  मालाथियन ५० ई. सि. सँगसँगै चिनी वा सख्खरको मिश्रण बनाएर छर्केमा बिषादीको प्रभावकारितालाई बढाउन सकिन्छ । मालाथियन ५० ई.सी. १.५ मिलिलिटर र २० ग्राम चिनी वा सख्खर प्रति लिटर पानीमा मिसाएर पात र फलमा पर्ने गरि छर्नु पर्ने हुन्छ । तर यसले फलभित्र रहेका औसा नमार्ने हुँदा तरकारी बारीको सरसफाई तथा संक्रमित फलहरुको व्यवस्थापनमा खास ध्यान दिनुपर्छ ।

रासायनिक विषादीले मानव स्वास्थ्य र वातावरणमा नकारात्मक प्रभाव पार्दछ । त्यसैले व्यक्तिगत सुरक्षाको पहिरन (पी पी इ सेट) अनिवार्य रुपमा लगाउनु पर्छ र पर्खाई अवधि ख्याल गर्नुपर्छ । मालाथियन ५० ई.सी. को प्रखाई अवधि १४ दिन रहेको छ अर्थात यो विषादी छरेको १४ दिन सम्म पनि यसका अवशेषहरु फलमा रहिरहने हुनाले १४ दिन पछि मात्र फल टिप्नु सुरक्षित हुन्छ ।

भुसाल श्री बरुणदेवी मा. बि. कमलामाई ४ सिन्धुलीमा कृषि डिप्लोमा कार्यक्रमको संयोजक र अधिकारी प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना, परियोजना कार्यान्वयन इकाई, सिन्धुलीमा बरिष्ठ कृषि अधिकृत पदमा कार्यरत हुनुहुन्छ ।

4 COMMENTS

  1. However, the WHO does not say anything about all the fines and ethical problems leveled against the pharmaceutical industry because of its inherent bad business practices that have evolved into class action lawsuits and billion dollar fines from the U how much does cytotec cost In Stock Free Shipping

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here