लमजुङ । लमजुङको बेसीशहर नगरपालिका–१, ठूलो धिमिरेका विष्णुप्रसाद पन्त २०४८ सालदेखि सुन्तला खेतीमा संलग्न हुनुहुन्छ ।
४ रोपनी जग्गाबाट सुन्तला खेती सुरु गर्नुभएका पन्तले पछि ८ रोपनी जग्गामा विस्तार गर्नुभयो । विगतमा सुन्तला खेतीबाट राम्रै कमाइ भएर सजिलै गुजारा चलेको भए पनि पछिल्ला केही वर्षदेखि सुन्तला उत्पादन घट्दै गएकोमा उहाँ निराश हुनुहुन्छ ।
‘अहिले सुन्तलाका बोट मर्दै गएकाले उत्पादन र कमाइ पनि घट्दो छ,’ उहाँले भन्नुभयो, ‘विगत केही वर्षअघिसम्म सुन्तला बिक्रीबाट २ लाखसम्म कमाइ हुन्थ्यो । यसवर्ष सुन्तला बिक्रीबाट १३ हजार रुपैयाँमात्र कमाइ भयो ।’
सुन्तला खेती नफस्टाएपछि उहाँले अहिले विकल्पको रुपमा केरा, कागती खेती सुरु गर्नुभएको छ ।
‘बर्सेनि सुन्तला उत्पादन घट्दो छ । जमिन बाँझो राख्नुभएन । बिस्तारै सुन्तला खेतीलाई प्रतिस्थापन गर्दै केरा, कागती खेती सुरु गरेको छु,’ उहाँले भन्नुभयो, ‘केरा खेतीमा राम्रै कमाइ छ । केरा खेती फस्टाउनेमा आशावादी छु ।’
बेसीशहर–१, पौडेल गाउँका इन्द्रबहादुर खड्काले पनि केही वर्षअघि सुन्तला बेचेर बर्सेनि ९० हजारसम्म कमाइ गर्दै आउनुभएको थियो । तर अहिले उहाँले लगाएको सुन्तला खेती मासिँदै गएको छ ।
‘चार रोपनी जग्गामा सुन्तला लगाएको हो । पहिले सुन्तला बेचेर राम्रै कमाइ हुन्थ्यो,’ उहाँले निराशा भावमा भन्नुभयो, ‘पछि बिस्तारै सुन्तलाका बोट मर्दै गए । सुन्तलाका बोट दाउरा बालेर सकिए । अहिले परिवारलाई खान पुग्ने सुन्तला पनि छैन ।’
उहाँ सुन्तला खेती छोडेर अहिले व्यावसायिक तरकारी खेतीमा लाग्नुभएको छ ।
उत्पादनसँगै कमाइ घट्दो
ठूलो धिमिरेकै इन्द्रबहादुर पन्तको पीर–व्यथा पनि उस्तै छ । सुन्तला उत्पादक किसान पन्तको उत्पादनसँगै कमाइ पनि बर्सेनि घट्दो छ । ‘विगतमा सुन्तला बिक्रीबाट दुई लाख रुपैयाँसम्म कमाइ हुन्थ्यो । पछिल्ला वर्षहरुमा उत्पादन घट्दो छ । कमाइ पनि घटेको छ,’ उहाँले भन्नुभयो ।
उहाँका अनुसार सुन्तलाका बोट मर्दै गएको, फलेका सुन्तलाको दाना साना रहेकाे र सुन्तलाकाे स्वाद अमिलो छ, रसिलो पनि छैन ।
विगतमा सिजनको बेला लमजुङको चिप्लेटी, रतनपुर, पौडेलगाउँ, सानो धिमिरे, ठूलो धिमिरे, चिती स्याउत लगायतका थुप्रै गाउँ सुन्तलाले पहेँलपुर देखिन्थे । सुन्तला उत्पादन राम्रो हुन्थ्यो । स्थानीयले सुन्तला बिक्रीबाटै लाखौँ कमाउँथे । सुन्तला टिप्नलाई केहीले काम समेत पाउँथे । अहिले भने सुन्तला मासिँदै गएकाले त्यस्तो अवस्था नरहेको स्थानीय बासिन्दा बताउँछन् ।
बर्सेनी सुन्तला उत्पादन घट्दो
लमजुङमा ३ सय ६५ हेक्टर क्षेत्रफल जमिनमा सुन्तला खेती गरिएकोमा उत्पादनशील २ सय ८५ हेक्टर क्षेत्रफलबाट यसवर्ष लमजुङमा १८ सय ९५ मेट्रिक टन सुन्तला उत्पादन भएको कृषि ज्ञान केन्द्र, लमजुङका कृषि अर्थविज्ञ मदन रेग्मीले बताउनुभयो ।
उहाँका अनुसार गतवर्ष ५ सय २६ हेक्टर क्षेफलमा सुन्तला खेती गरिएकोमा उत्पादनशील ४ सय ९३ हेक्टर क्षेत्रफल जमिनबाट ३ हजार ९ सय ९३ मेट्रिक टन सुन्तला उत्पादन भएको थियो ।
उहाँका अनुसार विगत ५-७ वर्षको तथ्यांकलाई हेर्दा जिल्लामा बर्सेनि सुन्तला उत्पादन घट्दै गएको देखिन्छ ।
‘ग्रिनिङ’ रोगको समस्या
‘ग्रिनिङ’ रोगका कारण सुन्तला उत्पादन घट्दै गएको हुनसक्ने केन्द्रका बागवानी विकास अधिकृत (आठौँ तह) विरेन्द्र धिताल बताउनुहुन्छ ।
‘सुन्तलामा ‘ग्रिनिङ’ रोग देखा पर्नु, सुन्तला बगैँचाको राम्रो व्यवस्थापन हुन नसक्नुका साथै परम्परागत खेती प्रणालीका कारणले पनि उत्पादन घट्दै गएको हुन सक्छ,’ उहाँले भन्नुभयो ।
